Szkoła Podstawowa w Zabratówce
Szkoła Ludowa, Powszechna, Podstawowa w Zabratówce była pierwszą realną instytucją działającą w tej małej miejscowości. Jej utworzenie było przykładem budzącej się świadomości społecznej i narodowej mieszkańców.
Za początek działalności Szkoły Ludowej w Zabratówce można uznać rok 1906, kiedy to do metryki po raz pierwszy wpisani zostali uczniowie: 58 chłopców oraz 35 dziewcząt. Była to szkoła dwuklasowa, czterostopniowa. W 1908 roku utworzono Radę Szkolną, w skład której weszli: ks. Michał Patla, proboszcz parafii w Woli Rafałowskiej jako przewodniczący komisji, Franciszek Lipeż, Tadeusz Szeliga – nauczyciel, Michał Rzym, Jakub Magryś, Franciszek Szczepański, Wojciech Bazan i Jakub Bujak. W tamtych czasie lekcje odbywały się w domu prywatnym. Wielkim pragnieniem i staraniem Rady Szkolnej było znalezienie siedziby dla nowopowstałej instytucji. Murowany budynek szkoły oddano do użytku w 1910 roku. Miejscem wybranym na jego budowę była działka położona na granicy przysiołków Harenda, Zagumnie i Markówki, co niejako zapoczątkowało współczesną zabudowę, wyznaczając centrum miejscowości. Był to najprawdopodobniej pierwszy, lub drugi budynek murowany powstały w Zabratówce, co było znaczącym postępem, gdyż istniejące zabudowania dworskie były drewniane. W tym samym roku dzięki inicjatywie Rady Szkoły w 500-setną rocznicę bitwy pod Grunwaldem nieopodal szkoły usypany został kopiec – pomnik. W 1912 roku Tadeusz Szeliga uzyskał posadę nauczyciela kierującego szkołą. Był jej kierownikiem do 1925 roku. Grono pedagogiczne uzupełniła jego żona Emilia Szeliga. Początki funkcjonowania placówki były bardzo trudne. Zimne sale lekcyjne, brak umeblowania, brak podręczników i przyborów do pisania, brak innych przyborów i pomocy naukowych były dotkliwą przeszkodą w rozwoju szkoły. Podania i źródła w postaci protokołów rady szkolnej pokazują z jednej strony ubóstwo nowego podmiotu, z drugiej wielką troskę rady i nauczycieli o zdobycie niezbędnych środków finansowych i rzeczowych. Z czasem udało się rozwiązać część problemów, gdyż pozyskano ławki, tablice, krzesła, a także utwardzono podwórze oraz ogrodzono szkolny ogród. Przedmiotami nauczanymi w tamtych czasach były rachunki, język wykładowy, wiadomości, czytanie i pisanie, religia i rysunki.
Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas rozwoju działalności szkoły. Pracują nauczyciele: Tadeusz Szeliga, Maria Ślączkówna, Emilia Szeligowa. Na jakiś czas grono nauczycielskie wspiera Józefa Pawłucka, a po niej Włodzimierz Jasiński. Od września 1920 roku szkoła staje się placówką 4 klasową. Nauka odbywa się na dwie zmiany. Następuje istotny przyrost liczby uczniów. W dokumentach szkolnych znajdują się dane o zapisach, i tak w 1921 roku na listach szkolnych odnotowano 153 osoby, a w 1923 roku 183 osoby. Kolejne lata przynoszą pewne załamanie frekwencyjne, ponieważ do szkoły zostaje zapisanych znacznie mniej uczniów, co najprawdopodobniej spowodowane jest kryzysem ekonomicznym, panującym w tychże latach. Od 1925 roku zmienia się status placówki i zostaje obniżona ranga szkoły do szkoły oddziałowej. Sytuacja związana z liczbą uczniów ustabilizowała się w latach 30. XX wieku. W 1924 roku pracę w szkole rozpoczyna Alfred Orlicz, późniejszy długoletni kierownik szkoły (1925-1946). W tych latach grono pedagogiczne składa się z małżeństwa Alfreda i Zofii Orliczów. Po 1932 roku w szkole zostają zatrudnieni następni nauczyciele Maria Kucharska i Helena Szetelanka. W tamtym okresie do nauczania wprowadzono nowe przedmioty lekcyjne: przyroda, geografia, historia, śpiew, gry oraz roboty. Szkoła starała się organizować wiele zajęć pozalekcyjnych dla uczniów, m. in. prowadzono zajęcia z koszykarstwa, sadownictwa, czy ochrony przyrody. Placówka organizuje także różnorakie zbiórki mające wspomóc uczniów z najbiedniejszych rodzin. Do zajęć szkolnych włączane są wycieczki do pobliskiej Albigowej, gdzie znajduje się młyn parowy i fabryka halówek. Często zajęcia odbywają się na łonie pięknej, zabratowskiej przyrody. Cyklicznie organizowane są święta upamiętniające ważne wydarzenia historyczne, jak Święto Konstytucji 3-go Maja i Święto Niepodległości, obchodzone 11 listopada. Od 1922 roku wprowadzone zostaje „Święto Sadzenia Drzew”. Grono nauczycielskie uchwala jednogłośnie, że trzeba zająć się akcją sadzenia drzew, a każdy nauczyciel zobowiązuje się z własnych funduszy ofiarować po jednym drzewku owocowym. Od tej pory będzie to już stała tradycja szkoły. Pomieszczenia placówki są często użyczane na rzecz organizacji spotkań wiejskich. To tutaj założona zostaje Ochotnicza Straż Pożarna, w budynku szkoły odbywały się również zebrania innych organizacji wiejskich, takich jak Wici.
W początkowym okresie okupacji niemieckiej szkoła najprawdopodobniej nie działała. Pierwsza informacja o konferencji nauczycieli pochodzi z 10 września 1941 r. Warunki do nauki były bardzo trudne, zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów. Wiele dzieci nie otrzymywało promocji do następnych klas z powodu pracy w gospodarstwach i opuszczania zajęć. Kłopotem były braki podstawowych pomocy dydaktycznych, a także brak opału na ogrzanie pomieszczeń. W 1946 roku swoją długą, ponad 20-letnią pracę, zakończył Alfred Orlicz, który wyjechał na zachód Polski.
W latach wojennych i powojennych następuje duża rotacja pracujących w szkole nauczycieli. Stabilizacja następuje w drugie połowie lat 50 XX wieku, kiedy to kierownikiem szkoły został Stanisław Nizioł, a grono pedagogiczne składało się z Emilii Wąsacz, Anny Surmacz i Leonardy Jasińskiej. Od 1957 roku w budynku Domu Ludowego w Zabratówce udostępniono dwie sale lekcyjne, gdyż budynek szkoły był zbyt mały w stosunku do potrzeb. Nauka w Domu Ludowym trwała nieprzerwanie przez ponad 30 lat, w niektórych latach nawet w czterech salach. Warto zauważyć, że lekcje odbywały się w klasach łączonych z dwóch roczników. W 1961 roku szkoła została zelektryfikowana. Od 1961 roku dzięki staraniom mieszkańców przysiółka otworzono punkt filialny w Krzywej, gdzie nauczała Albina Magryś. Punkt działał do roku szkolnego 1976/77. Rok 1973 obfituje w zmiany w szkolnictwie gminnym. Powstaje Zbiorcza Szkoła Gminna w Chmielniku na czele z Emilią Nizioł jako dyrektorką. Pozostałe szkoły z terenu gminy stają się filiami. W tamtych czasach grono pedagogiczne składało się z grupy nauczycieli: Stanisław Nizioł, Leonarda Gonek, Jadwiga Kusz, Halina Kmiotek, Anna Cyrul i Wanda Stefanik.
W styczniu 1983 roku zostaje utworzony Społeczny Komitet Budowy Szkoły w Zabratówce, w tym samym roku wylano fundamenty pod nowy, tak potrzebny budynek. Obiekt jest mozolnie budowany przez kilka następnych lat. W sierpniu 1987 roku nagle umiera wieloletni dyrektor szkoły Stanisław Nizioł, a jego obowiązki przejmuje Jacek Warchoł, który swoją funkcję pełni do 2002 roku. Wielkim wydarzeniem jest oddanie do użytku nowego budynku szkoły w 1989 roku. To przełomowa zmiana w funkcjonowaniu placówki, bo od tej pory zajęcia odbywają się w pojedynczych oddziałach i w jednym obiekcie. W latach 80 i 90. XX wieku przez szkolne korytarze przewinęła się duża grupa nauczycieli. Pedagogami stale lub czasowo byli: Jacek Warchoł, Leonarda Gonek, Halina Kmiotek, Anna Cyrul, Justyna Standyło, Zdzisława Wąsacz, Krzysztof Chmielowski, Anna Mucha, Małgorzata Nizioł, Lucyna Gonek i Maria Sapek. Uroczyste poświęcenie szkoły następuje w październiku 1995 roku, aktu tego dokonał ks. biskup Kazimierz Górny. Ostatnim znaczącym wydarzeniem przed rokiem 2000 było przekształcenie szkoły ośmioklasowej w szkołę sześcioklasową 1 września 1999 roku i było rezultatem reformy systemu szkolnictwa.
Fotografie szkolne przedstawiają budynek starej szkoły, poszczególne klasy uczniów różnych roczników, wycieczki szkolne z lat 80. i 90. XX w., obrazując jednocześnie zmiany następujące na przestrzeni lat.
