Pierwsza zorganizowana szkoła w Chmielniku powstała w czasach zaboru austriackiego w 1885 roku. Wcześniej wieś nie posiadała żadnej państwowej placówki edukacyjnej. Dla chętnych była dostępna tylko szkoła parafialna prowadzona przez organistę, który uczył czytania, pisania i liczenia. Edukację prowadził wyłącznie zimą, a uczęszczanie na zajęcia przez kolejne dwie zimy oznaczało zdobycie wystarczających umiejętności w tym systemie. Ostatnim nauczycielem w szkole parafialnej był Karol Rudnicki.
Zmiana nastąpiła w momencie gdy austriackie władze oddają do użytku nowo wybudowaną szkołę. Stanęła na placu gdzie później wybudowano dom ludowy. Był to mały parterowy, drewniany budynek, który miał tylko jedną salę lekcyjną i mieszkanie dla nauczyciela. Pierwszy nauczyciel to pan Karol Strzelbicki z Krakowa. Nauka trwała 3 lata, kończyła ją przeważnie młodzież z bogatszych domów. Za rządów austriackich szkoła posiadała 4 klasy z sześcioletnim planem nauczania. W pierwszych dwóch klasach nauka trwało po jednym roku, natomiast zarówno w klasie trzeciej i czwartej po dwa lata. Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości dzieci w klasach starszych obowiązkowo uczyły się języka niemieckiego, po roku 1918 szkołę przekształcono na sześcioklasową, następnie siedmioklasową. Jednak tak mały budynek szkolny był niewystarczający na potrzeby rozrastającej się wsi. Zdawał sobie z tego sprawę ówczesny proboszcz chmielnicki ks. prałat Franciszek Majcher, który czynił starania by powstała nowa, murowana i większa, bo piętrowa szkoła. Stanęła ona na parceli jaką ksiądz przeznaczył na ten cel, w 1910 roku w odległości około 100 m od poprzedniej. W budynku było cztery sale lekcyjne i mieszkanie dla kierownika. Stara szkoła w 1935 roku została rozebrana. Ze sprzedanego drewna, które kupiła rodzina Płodniów wybudowali dom powyżej szkoły. W latach 1889-1950 kierownikami szkoły powszechnej w Chmielniku byli m.in. panowie: wspomniany wcześniej Strzelbicki, Lasota, Zaprzał, Ślęzak, Władysław Naleziński, Marian Trałka i Franciszek Łukasiewicz (repatriant ze Lwowa). Z ustnych przekazów wiadomo, że cieszyli się szacunkiem wśród uczniów i mieszkańców. W latach 1950-1973 kierownictwo szkoły objął Stanisław Drążek, który miał ogromny wpływ na całokształt życia w gromadzie Chmielnik.
Okres okupacji nie sprzyjał edukacji, nauczanie prowadzono tylko w najniższych klasach, towarzyszyły temu prześladowania, aresztowania i ogólny terror okupanta. Chmielnik zostaje wyzwolony w 1944 roku i roku później kończy się II wojna światowa. Władzę w kraju przejmuje komunistyczna Polska Partia Robotnicza w sojuszu ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym. Do roku 1952 szkoła realizowała siedmioletni plan nauczania później było to osiem klas. Po reformie 1998 roku szkoła podstawowa zostaje zredukowana do sześciu klas, młodzież po jej ukończeniu kontynuuje obowiązkowo naukę w trzyletnim gimnazjum.
Wartym odnotowania jest fakt, że w 1961 roku zaprzestano nauki religii w szkołach podstawowych. Według komunistów edukacja miała mieć tylko świecki wymiar. Ze ścian szkolnych zniknęły również krzyże. Nauka religii odbywała się w salkach przykościelnych. Dzieci musiały pokonywać raz w tygodniu wiele kilometrów pieszo, ponieważ w tamtym czasie w gminie było tylko dwa kościoły w Chmielniku i Woli Rafałowskiej. Religia do szkół powróciła dopiero w 1990 roku.
W okresie powojennym w Chmielniku powstają dodatkowo trzy budynki szkolne rozmieszczone na krańcach miejscowości: w Lisim Kącie, w „Polu” (okolice wzgórza Magdalenki) i w Chmielniku Górnym przy głównej drodze w pobliżu granicy z Błędową Tyczyńską. Szkoła w Lisim Kącie początkowo działa w tzw. „baraku” i prywatnym domu państwa Fuglewiczów. Było to w tym okresie cztery klasy. Budynek, w którym umiejscowiona jest dzisiaj, uroczyście oddano do użytku w 1964 roku. Pracowało w niej początkowo sześcioro nauczycieli, liczba uczniów dochodziła do 180. Pierwszym kierownikiem tej szkoły był Zdzisław Pałka, kolejni to: Marian Kurasz, Maria Karaś, Małgorzata Tereszkiewicz, Urszula Bartoń, Joanna Biskup. System nauczania z czteroletniego zmienił się na ośmioletni. Obecnie jest to Szkoła Podstawowa nr 2 im. Ojca Świętego Jana Pawła II.
W Górnym Chmielniku barak był drewniany, parterowy dzieci uczyły się tam przez cztery lata. Resztę edukacji pobierały w szkole powszechnej w centrum wsi. Ten oddział szkolny działał do 1984 roku. Następnie zajęcia przeniesiono do nowo powstałej szkoły umiejscowionej za potokiem Chmielniczanka przy drodze do Borówek, która obecnie nosi nazwę Szkoły Podstawowej nr 3 im. Św. Maksymiliana Marii Kolbego. W pierwszym roku do placówki uczęszczało 87 uczniów, nauka odbywała się w klasach łączonych. Pierwszym dyrektorem był Jan Kłosowski (po nim Bożena Gwizdała i Agnieszka Bajda). Po dwóch latach budynek okazał się za mały więc rozpoczęto jego rozbudowę aby wyposażyć szkołę w salę gimnastyczną. Budowę ukończono w 1989 roku, a szkolna brać mogła korzystać z większych udogodnień.
Trzeci obiekt szkolny w „Polu” był parterowy, murowany, z dwoma salami, prowadzono tam trzyklasowe nauczanie, pracował jeden nauczyciel. Uczniowie po tym etapie przechodzili kontynuować naukę do szkoły w centrum Chmielnika lub w Lisim Kącie. Część z nich decydowało się na szkoły w sąsiednich wsiach. Szkoła działa do 1984 roku, później została zamknięta. W latach 90-tych obiekt stał się własnością prywatną.
Okres powojenny jest bardzo trudny dla chmielnickiej szkoły, nie ma wystarczającej kadry nauczycielskiej, dominują starsi nauczyciele (do 1948 roku jest to sześć osób wraz kierownikiem F. Łukasiewiczem). Jak wynika z zapisków Romany Drążek, w 1948 roku w szkole uczy się 600 uczniów w 6 salach lekcyjnych na dwie zmiany. Zdarzały się lekcje gdy w sali było jednocześnie dwie klasy – 80 dzieci. Mimo tego kolejny kierownik Stanisław Drążek nie poddaje się, modernizuje budynek, wprowadza zmiany w układzie pomieszczeń. Aby przeciwdziałać powojennemu analfabetyzmowi prowadzone są kursy czytania i pisania dla dorosłych, realizowane są trzy kursy w zakresie szkoły podstawowej tj. po 5, 6 i 7 klasie, przez 3 lata działa Uniwersytet Powszechny. Odbywały się w nim zajęcia dla rodziców uczniów z zakresu medycyny, prawa, ekonomii, rolnictwa itp. Szkoła w tym czasie pełniła funkcję szkoły środowiskowej. Prowadzony był w niej teatrzyk, działały regionalne zespoły ludowe. W latach 1953-60 młodzież własnoręcznie wykonała boisko szkolne, a w 1960 roku zelektryfikowano szkołę.
W dniu 1 stycznia 1973 roku po zmianach administracyjnych pierwsza szkoła jaka powstała w Chmielniku (obecnie Sz. P. nr 1 im. por. Jana Bałdy) zmienia nazwę na Gminna Szkoła Zbiorcza i staje się nadrzędną dla wszystkich placówek edukacyjnych na terenie gminy. Dyrektorem zostaje na krótko Jan Kościak. Podlegają mu kierownicy wszystkich pozostałych szkół w gminie. Pod koniec roku na tym stanowisku zastępuje go Emilia Nizioł, a funkcję zastępcy pełni Józef Dąbrowski.
W latach 70. budynek w Chmielniku jest przepełniony, w 6 salach są prowadzone lekcje na dwie zmiany dla 13 oddziałów. Na zajęcia pozalekcyjne nie ma żadnych szans. Nie ma też dodatkowych pracowni czy sali gimnastycznej. Ponadto przy placówce zostają utworzone specjalne ciągi uzawodowione dla klasy VI i VII dla uczniów z całej gminy, którzy sprawili trudności zarówno wychowawcze jak i dydaktyczne. Lekcje te prowadzi nauczyciel zawodu.
W momencie zmiany organizacji edukacji gminnej we wszystkich jej szkołach pracuje 46 nauczycieli, z czego z wykształceniem wyższym jest 5 osób. W szkole zbiorczej w roku szkolnym 1976/77 jest 14 nauczycieli, w kolejnym 12.
Życie szkolne dominują znamienne dla tamtych czasów apele poniedziałkowe, narady klasowe. Apele były zwyczajne i uroczyste o zabarwieniu ideowym sławiące władzę, Dzień Zwycięstwa, Dzień Pracy, rocznice Rewolucji Październikowej. Działały kółka zainteresowań przedmiotowych: miłośnicy języka polskiego, rosyjskiego, matematyki, fizyki, drużyna ZHP i zuchowa. Uczniowie brali udział w olimpiadach szkolnych i międzyszkolnych. W czasie ferii organizowane były półkolonie z gorącym posiłkiem, który przygotowywali sami nauczyciele. Szkołę często odwiedzali uczestnicy II wojny światowej by rozmawiać o tym trudnym okresie z młodzieżą. Prowadzone były w klasach zbiórki różnych surowców: makulatury, złomu, butelek. Ciekawostka jest taka, że pieniądze zebrane w ten sposób (5364 zł w 1977 roku) przeznaczane były nie na potrzeby szkolnej społeczności, ale np. na Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, Dom Harcerza w Rzeszowie. Nauczyciele – członkowie partii zobowiązani byli do czynu partyjny w sobotę lub w niedzielę. I były to różnego rodzaju prace na rzecz szkół, np. porządkowanie wnętrza nowo wybudowanej szkoły w Błędowej Tyczyńskiej, prace przy remontach w innych placówkach. Pracowali także uczniowie ze starszych klas przy różnego rodzaju remontach, rozbiórkach i budowach realizowanych w otoczeniu szkoły oraz podczas generalnego remontu kościoła parafialnego. Młodzież (całe klasy) pracowała jesienią przy wykopkach w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Nasza Przyszłość w Chmielniku. W 1978 roku zebrali 100 q ziemniaków (młodzież ze Sz. P. nr 1), 500 q (młodzież z całej gminy). W tym samym roku przypadała 60. rocznica odzyskania niepodległości, więc jako dar dla Polski uczniowie i nauczyciele przepracowali społecznie na rzecz szkoły 230 godzin. Szkoła pustoszała nie tylko w czasie wykopów czy czynu społecznego, ale zdarzało się to także zimą, gdy obfite opady śniegu (jak w 1979 roku) utrudniały dzieciom dojście do szkoły, wtedy na kilka lub kilkanaście dni zawieszano zajęcia szkolne.
Zmiany jakie następują i rozbudowa sieci szkół w Chmielniku wpływają na zmniejszenie liczebności uczniów w poszczególnych szkołach (dla przykładu w Sz. P. nr 1 w 1980/81 jest ich 237, w następnym 250, w roku 1984/85 – 179).
Kolejna zmiana przynosi likwidację Gminnej Szkoły Zbiorczej (1984 r.), na to miejsce powołany zostaje Zespół Administracyjny Szkół (obecnie Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół) i Inspektor Oświaty i Wychowania – E. Nizioł, a na stanowisku dyrektora zastępuje ją Józef Dąbrowski. Natomiast działające we wsi szkoły otrzymują kolejne numery: nr 1 – szkoła w centrum Chmielnika; nr 2 – w Lisim Kącie; nr 3 – w Górnym Chmielniku. Kolejni dyrektorzy „jedynki” to: Bronisław Chrostowski, Ryszard Łopuszański, Barbara Mucha i Bożena Gwizdała.
W 1990 roku rozpoczyna się rozbudowa szkoły nr 1, która już wkrótce będzie musiała pomieścić uczniów gimnazjum. Po zmianie systemu edukacji (1998 r.) wszystkie szkoły przekształcają się w sześcioletnie, a starsi uczniowie z całej gminy dojeżdżają do Gimnazjum Samorządowego w Chmielniku (działającego w ramach Zespołu Szkół: podstawowej i gimnazjum), by kontynuować w nim obowiązkową naukę przez trzy lata. Dodatkowo działa w Chmielniku niepubliczne Społeczne Gimnazjum i Liceum Doliny Strugu prowadzone przez Towarzystwo Przeciwdziałania Uzależnieniom „Trzeźwa Gmina”. Ostatnia reforma oświaty z 2017 roku likwiduje gimnazja i zaczyna obowiązywać system ośmioklasowy i układ szkół taki jak przed rokiem 1998. Jest również szkoła branżowa I i II stopnia przygotowującą do wykonywania zawodu rolnika i technika rolnika ekologicznej produkcji roślinnej i zwierzęcej.
O chmielnickich szkołach, uczniach i nauczycielach którzy je tworzyli można by napisać tomy, a parafrazując Isaaca Newtona nawet cały ocean, bo to co wiemy to tylko kropelka.
Opracowano na podstawie kronik szkolnych poszczególnych szkół, „Kroniki Parafii Chmielnik” Tomasza Kędziora (maszynopis), „Ocalić od zapomnienia. Moje wspomnienia” pod red. Zenona Fajgra, 2015 r., „Z pokolenia na pokolenie. Wspomnienia nauczycielskie” Romany Drążek, 2012 r. oraz wspomnień byłych uczniów.
