Gospodarstwa – prace polowe, rzemiosło, zabudowania
Zabratówka w XIX i XX wieku była małą typowo galicyjską wsią. Położona w podgórskim terenie była w dużej części zalesiona. Od pokoleń system zabudowy był rozporoszony tzw. przysiółkowy. Gospodarze budowali swoje siedziby w znacznym oddaleniu od sąsiadów na terenie całej miejscowości, często w tym celu karczując las. W XVIII i XIX wieku większa część Zabratówki była niezamieszkałym obszarem dworskim. Koniec XIX i początek XX wieku, to czas zasiedlania tych podworskich terenów, wtedy też ukształtował się układ miejscowości, który w swojej zasadniczej części istnieje do dziś.
W stosunku do powierzchni miejscowości wieś była gęsto zaludniona, gospodarstwa były bardzo małe, ich powierzchnia z reguły wahała się w przedziale miedzy 1 a 5 ha. Żyzność zabratowskich gleb była i jest słaba, warunki do uprawy trudne, duża cześć pól to działki o dużym nachyleniu. Miejscowość, jak większość wsi galicyjskich, charakteryzowała się malowniczym układem szachownicowym pól złożonych z niewielkich działek.
Wieś miała charakter stricte rolniczy, nie znajdowały się w niej żadne zakłady takie jak tartaki, czy gorzelnie. Według zapisków pana Andrzeja Kusza przed II wojną światową mieszkańcy miejscowości w prawie 100% utrzymywali się z rolnictwa, zimą część chłopów najmowało się do pracy przy wyrębie lasów, które były w posiadaniu dużych właścicieli ziemskich. Z małych gospodarstw bardzo trudno było utrzymać liczne rodziny, dlatego już w tamtych czasach mieszkańcy szukali innej pracy zarobkowej m. in. we Francji. Uprawiano każdy skrawek pola nadający się do rolniczego wykorzystania. Obecnie wiele z tych dawniej uprawianych pól jest zalesiona. Rzemiosło stanowiło dodatkowe zajęcie dla mieszkańców i było to głównie kowalstwo i krawiectwo. Po wojnie emigracja nasiliła się w kierunku zachodnim, na Śląsk oraz do dużych miast, co stało się normą. Struktura zarobkowa mieszkańców zaczęła się znacząco zmieniać i rolnictwo stopniowo przestało być podstawowym sposobem utrzymania rodziny.
Jak wcześniej wspomniano zabudowania gospodarskie budowano w znacznym oddaleniu od siebie, miejsca wybierane na ich lokalizację często były na skarpach, wzniesieniach i małych działkach położonych obok lasu. Celem takiego rozwiązania było oszczędzenie pod uprawę cenniejszych rolniczo działek, co było kluczowe dla małych gospodarstw rolnych. Do schyłku XIX wieku na całym terenie Pogórza, również w Zabratówce, przeważały chałupy dymne bez komina tzw. kurne chaty. Wiek XX przyniósł zmiany i nowe domy budowano już z kominami. Do lat 50. XX wieku zabudowa Zabratówki była drewniana, murowana była jedynie szkoła i jeden dom prywatny. Budynki miały konstrukcję zrębową, czyli wieńcową, i z reguły czterospadowe dachy na krokwiach. Budowano przede wszystkim z drewna dostępnego miejscowo tj. jodły i sosny, w wyjątkowych sytuacjach z modrzewia, który był najdroższym i trudniej dostępnym budulcem. Drewno pozyskiwano z niewielkich własnych lasów prywatnych tzw. „chłopskich”, bądź było nabywane u dużych właścicieli ziemskich. Zabudowa gospodarcza była różna, w zależności od zamożności właścicieli. U najzamożniejszych i średniozamożnych gospodarzy przeważała zabudowa wielobudynkowa składająca się z domu, stajni, stodoły, murowanej w skarpie piwnicy. Niejednokrotnie tę zabudowę uzupełniały inne obiekty „wozówki” (budowle na sprzęt rolniczy), czy brogi. Niektóre najokazalsze domy miały tzw. „galerie”. Duża część mniej zamożnych gospodarzy posiadała zagrody dwubudynkowe złożone z chałupy mieszkalnej wraz ze stajnią oraz oddzielnej stodoły. Najbiedniejsze chałupy składały się z sieni i izby, gdzie w porze zimowej trzymano krowy. Natomiast w bogatszych domach stajnia znajdowała się za sienią. Zabudowania kryte były żytnią słomą, o poszyciu płaskim lub schodkowym. Warto zaznaczyć, że już w latach 30. XX wieku pojawiły się w Zabratówce pierwsze dachy kryte dachówka cementową.
Gospodarstwa były w dużym stopniu samowystarczalne, ich produkcja była mała, ale wielobranżowa. Hodowano bydło, konie, trzodę chlewną i drób, rzadziej owce i kozy. Uprawiano też szeroką gamę roślin uprawnych jak różne rodzaje zbóż, ziemniaki, rzepak, buraki, kukurydza, przy każdym z gospodarstw znajdował się niewielki sad. Dawny gospodarz z rodziną musiał posiąść wiele praktycznych umiejętności poczynając od budowy domostw, poprzez wykonywanie niezbędnych sprzętów i narzędzi rolniczych, mebli, na przędzeniu i szyciu kończąc. Z czasem, szczególnie w rzemiośle, następowała częściowa specjalizacja, a poszczególni mieszkańcy skupiali się na danej branży. Jeśli pojawiał się nowy fach, np. murarz, szybko znajdowali się zabratowianie, którzy opanowali daną umiejętność. Według wspomnień, pierwsze murowane domy w Zabratówce wykonywali murarze z Handzlówki. O stopniu zawansowania niektórych lokalnych rzemieślników świadczy fakt, że byli w stanie wykonać instrumenty muzyczne typu cymbały czy skrzypce.
Fotografie związane z zagrodami gospodarskimi, czy też z pracami polowymi, spotyka się rzadko, dlatego są szczególnie cenne. Dokumentują pracę na roli całych rodzin i piękno Zabratówki. Można na nich zobaczyć stopniowe zmiany zachodzące w technice rolniczej. Jest to malowniczy świat zatrzymany w kadrze, który już nie istnieje.
